Tin giả: phi hành gia bị thay đổi gen
Câu chuyện hình như bắt đầu từ báo Mĩ, với những tựa đề như “After year in space, astronaut Scott Kelly no longer has same DNA as identical twin” (Sau một năm trên không gian, phi hành gia Scott Kelly không có DNA giống như người anh/em sinh đôi".
Scott Kelly và Mark Kelly là hai anh em sinh đôi. Những cặp song sinh một hợp tử (monozygotic twin) có 100 gen giống nhau. Do đó, các nhà khoa học muốn dùng cặp song sinh này để nghiên cứu về tác động của việc bay vào vũ trụ đến hệ gen. Năm 2015 Scott bay vào trạm không gian International Space Station, và sống ở đó 340 ngày. Đó là một thời gian kỉ lục. Còn Mark thì ở dưới mặt đất. Các nhà khoa học 'lợi dụng' tình huống tự nhiên này để nghiên cứu hệ gen trước, trong khi, và sau khi hoàn tất chương trình sống ở trong môi trường không trọng lực.
Các tế bào của chúng ta có cùng hệ gen. Nhưng gen ở mỗi tế bào làm việc khác nhau. Ví dụ như gen LRP5 trong tế bào xương làm việc khác với gen LRP5 trong tế bào tim. Do đó, một số tế bào làm ra tim, một số làm ra xương, nhưng cả hai nhóm tế bào đều có cùng số gen và cấu trúc gen. Nói cách khác gen phải tương tác với môi trường tế bào để sản xuất ra 'sản phẩm', và chúng ta tạm gọi bằng một danh từ dễ hiểu lần là 'gene expression' -- biểu hiện gen.
Vậy thì các nhà khoa học phát hiện gì? Sự thật là họ phát hiện rằng trong thời gian ở trên trạm vũ trụ một số gen của Scott thay đổi biểu hiện gen, và 7% những biểu hiện gen đó không quay về trạng thái trước khi anh ấy bay vào vũ trụ. Do đó, con số 7% là phản ảnh sự thay đổi của biểu hiện gen, chứ không phải thay đổi 7% DNA. Nếu thay đổi 7% DNA trong gen thì chắc anh Scott Kelly không còn là ... con người nữa.
Các bạn có thể đọc câu chuyện này ở đây (4). Nhưng tôi phải khen là Tuổi Trẻ đã dịch đúng bản chất của câu chuyện, vì họ dùng tựa đề đúng "Phi hành gia thay đổi thể hiện gen khi trở về trái đất"
Quay lại câu chuyện thay đổi biểu hiện gen, câu hỏi 7% thay đổi có quan trọng không? Theo tôi là không. Lí do là ngay cả một cặp song sinh thì cho dù họ có 100% gen giống nhau, nhưng biểu hiện gen giữa hai người vẫn khác nhau. Do đó, 7% thay đổi biểu hiện gen chẳng có gì quá ngạc nhiên. Tôi đoán rằng nếu cho anh ấy về Việt Nam sống 1 năm thì các biểu hiện gen cũng có thể thay đổi (còn thay đổi bao nhiêu thì cần phải có nghiên cứu), vì gen phải thích ứng với môi trường.
===
(1) http://vtv.vn/chuyen-dong-24h/phi-hanh-gia-bi-bien-doi-gen-sau-thoi-gian-song-ngoai-vu-tru-2018031619160857.htm
(2) https://baomoi.com/dna-cua-phi-hanh-gia-thay-doi-do-o-lau-tren-vu-tru/c/25290564.epi
(3) Tôi có tham gia vào một dự án nghiên cứu về biểu hiện gen ở Việt Nam, nhưng về một bệnh thần kinh. Đây có lẽ là một nghiên cứu đầu tiên về gene expression về bệnh lí này trên thế giới. Nhưng chưa xong nên chưa dám nói gì.
(4) http://www.frontlinegenomics.com/news/20605/no-space-did-not-alter-astronauts-dna
(5) https://tuoitre.vn/phi-hanh-gia-thay-doi-the-hien-gen-khi-tro-ve-trai-dat-20180316121746005.htm
